Lễ khai giảng năm học 1948 - 1949 của Trường Trung học Ngô QuyềnTừ mùa thu cách mạng ấy, ngành giáo dục thành phố Hải Phòng cùng với cả nước bước vào mùa xuân mới. Đó là mùa xuân của đổi thay, của khát vọng khai trí, nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân tài, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Trong căn nhà thoáng mát, yên bình, nhà giáo lão thành Nguyễn Trung Chính, nguyên Trưởng Phòng Chính trị và Đào tạo (Sở Giáo dục và Đào tạo), nguyên Giám đốc Trung tâm Phương pháp giáo dục, vẫn lưu giữ những cuốn sổ, tài liệu, bài báo ngả màu thời gian, ghi lại những dấu ấn không thể nào quên của giáo dục Hải Phòng trước và sau Cách mạng Tháng Tám.
Năm nay 93 tuổi, khi gợi nhớ về những giai đoạn lịch sử của giáo dục Hải Phòng, đôi mắt cụ Chính vẫn sáng lên tinh anh, giọng nói rành mạch. Ngược dòng ký ức, cụ vẫn nhớ rõ giáo dục Việt Nam trước Cách mạng Tháng Tám. Thời kỳ đó, dưới chính sách cai trị tàn bạo và ngu dân của thực dân Pháp, phần lớn nhân dân Việt Nam sống trong cảnh mù chữ. Số trường học và số người được đi học rất ít, cứ 100 người dân chưa được 3 người đi học. Hầu hết là học tiểu học và vỡ lòng, hơn 3 vạn dân mới có một sinh viên (cao đẳng, đại học).
Tổng Bí thư Lê Duẩn thăm lớp chuyên Văn lớp chuyên Văn - Trường Cấp 3 Thái Phiên 1970-1973 ngày 15-3-1973Học sinh cấp 3 An Lão trên đường đi học 1965-1968
Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công mở ra một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên độc lập, tự do của dân tộc. Ngay từ ngày đầu mới thành lập, Đảng và Chính phủ đã xác định giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu. Trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời ngày 3/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đề ra phát triển giáo dục là một trong những nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu.
Ngày 8/9/1945, Người ký 3 sắc lệnh liên quan đến vấn đề xây dựng nền giáo dục mới: Sắc lệnh 17/SL, thành lập Nha bình dân học vụ; Sắc lệnh số 19/SL, quy định hạn trong 6 tháng làng nào, thị trấn nào cũng có lớp học, ít nhất 30 người theo học; Sắc lệnh số 20/SL ban bố việc học chữ quốc ngữ.
Hưởng ứng Lời kêu gọi chống nạn thất học của Chủ tịch Hồ Chí Minh, phong trào bình dân học vụ phát triển sôi nổi. Những đoàn “chiến sĩ diệt giặc dốt” được huấn luyện cấp tốc và trở về các địa phương chỉ đạo phong trào thúc đẩy giáo dục phát triển.
Tại Hải Phòng, phong trào bình dân học vụ được nhân dân hưởng ứng mạnh mẽ. Ở các chợ, các bến đò, bà con úp thúng làm bàn, treo mẹt lên thân cây làm bảng. Người lớn, trẻ nhỏ đủ mọi độ tuổi chỉ cần nghe tin ở đâu mở lớp là đi học. Đình, chùa, nhà thờ họ trở thành trường học. Câu đối hạ làm bàn, hoành phi, cánh cửa biến thành bảng...
Từ tháng 11/1946 trở đi, hai thị xã Kiến An và Đồ Sơn, các huyện Kiến Thụy, An Lão... thành vùng địch tạm chiếm. Khẩu hiệu ngày đó: “Tản cư là kháng chiến”. Các thầy giáo phân tán sang Hải Dương, Thái Bình... Năm 1952, Thường vụ Tỉnh ủy Kiến An họp bàn kế hoạch xây dựng phong trào giáo dục phổ thông ở vùng du kích, căn cứ của ta mở đến đâu, trường học mở đến đấy; đồng thời quyết định cử đồng chí Hoàng Xạ làm Trưởng ty Giáo dục.
Bộ Giáo dục cử thầy Nguyễn Trung Chính và thầy Đoàn Đình Tỉnh, cùng tốt nghiệp Khu học xá Nam Ninh (Trung Quốc) về Hải Phòng. Trưởng ty Hoàng Xạ cử hai thầy vào vùng du kích Tiên Lãng xây dựng nền móng tiểu học.
Nhắc nhớ kỷ niệm về một thời gian khổ mà oanh liệt, cụ Chính không thể nào quên về những lớp học nằm sâu trong lòng địch. Gọi là lớp nhưng thật ra chỉ có chiếc bảng đơn sơ ngả xuống từ cánh cửa, gần 40 học sinh, người già, người trẻ, không bàn, không ghế, không sách giáo khoa, chỉ có tinh thần hiếu học là ngời sáng trong từng ánh mắt.
“Thời kỳ đó, chỉ có thầy mới được phân cho hộp phấn, giữ rất cẩn thận. Khi học, thầy chia cho học sinh một ít, viết đến khi viên phấn nhỏ xíu rồi hết hẳn mới thôi. Học ban ngày còn đỡ, ban đêm nhiều khi không có đèn dầu, mọi người phải đốt củi lấy ánh sáng. Giáo viên không có lương, chỉ được phát thóc, ở nhà dân, được dân che chở, xay thóc, giã gạo nấu cơm cho ăn. Khi các thầy được cấp vải diềm bâu, cũng chính nhân dân may cho. Những ngày đông giá buốt, thầy được nhân dân ưu tiên, dưới rải rơm, trên đắp chiếu, học sinh và gia đình thì rải và đắp bằng rơm, thầy từ chối thế nào nhân dân cũng không chịu...", cụ Chính nhớ lại.
Có những trận giặc càn với chính sách giết sạch, đốt sạch, phá sạch nhưng du kích, bộ đội và thầy giáo được dân che chở nên vẫn bảo toàn. Nhiều bà mẹ ban ngày ra đồng làm việc, dọn dẹp nhà cửa bị đốt cháy, đêm đêm tiếp tế lương thực, làm giao liên đưa tin cho du kích. Nhiều cụ già, phụ nữ, trẻ em bị địch bắt, tra tấn dã man nhưng vẫn một lòng bảo vệ cách mạng. Nghe lời kêu gọi của Đảng, các thầy giáo không quản hy sinh, gian khổ, kiên cường bám đất, bám dân, mở trường, dựng lớp. Trải qua nhiều trận càn quét ác liệt, thậm chí có người hy sinh nhưng vẫn ngời sáng niềm tin vào ngày toàn thắng...
Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng ngày nay có bước phát triển mạnh mẽ. Trong ảnh: Đồng chí Lê Tiến Châu, Bí thư Thành ủy khen thưởng học sinh đạt thành tích cao trong các kỳ thi Olympic khu vực và quốc tế năm 2024Trải qua chặng đường gần 80 năm, từ mùa thu lịch sử năm 1945, ngọn lửa cách mạng đã thắp sáng con đường giáo dục và đào tạo của thành phố Hải Phòng. Phát huy truyền thống ấy, ngành giáo dục thành phố hôm nay tiếp tục đổi mới, sáng tạo, kiên trì mục tiêu “nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”, đồng hành cùng sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Đó cũng chính là cách để giáo dục Hải Phòng viết tiếp “mùa xuân” của mình - mùa xuân của tri thức, của khát vọng vươn lên, đóng góp ngày càng lớn cho sự phát triển giàu mạnh, văn minh của thành phố Cảng anh hùng.